Նույնիսկ արդյունաբերական աճի ավելի չափավոր տեմպերով Հայաստանը առաջատար է Եվրասիական տնտեսական միության երկրների շարքում՝ ՀՆԱ-ի և արդյունաբերական արտադրության աճով․ Մանասերյան
Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեի տվյալներով՝ 2024 թվականի առաջին վեց ամիսներին տնտեսական աճը կազմել է 10,4%, իսկ այս տարվա հունիսին նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ Հայաստանում տնտեսական ակտիվությունը զգալի աճ է գրանցել՝ 7,1%։ Հունիսին նախորդ տարվա հունիսի համեմատ աճի առավել նկատելի տեմպերն արձանագրել են հետևյալ ոլորտները՝ շինարարությունն աճել է 18%-ով, առևտրաշրջանառությունը՝ 16,2%-ով, ծառայությունները՝ 7,8%-ով, արդյունաբերությունը՝ 1,4%-ով։ Այս մասին ասուլիսի ժամանակ հայտնեց տնտեսագետ, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Թաթուլ Մանասերյանը՝ ներկայացնելով Եվրասիական փորձագիտական ակումբի 10-րդ կիսամյակային տնտեսագիտական հետազոտությունը՝ «Հայաստանի տնտեսության հիմնական միտումները» թեմայով։
Նրա խոսքով՝ այս տարվա հունվարից հունիս ընկած ժամանակահատվածում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, աճի առաջատարներն են եղել՝ առևտրաշրջանառությունը՝ 22,9%, շինարարությունը՝ 18,2%, արդյունաբերությունը՝ 18,2%, ծառայությունները՝ 4,4%, էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը։ 5%-ով, գյուղատնտեսությունը՝ 4%-ով։
«Արդյունաբերության աճի տեմպերի դանդաղումը, հատկապես հունիսին, բացատրվում է ոսկերչության ոլորտում արձանագրված տեմպերի դանդաղումով։ Հայաստանի տարածքով ռուսական ոսկու վերաարտահանման հոսքի դադարեցումը կազդի այս հատվածի աճի տեմպերի վրա։ Սա մասամբ փոխհատուցվում է ծառայությունների ոլորտի ավելի արագ աճով: Առաջին կիսամյակում արդյունաբերության և առևտրի աճին (+22,9% տարեկան) շարունակել է նպաստել թանկարժեք մետաղների և ոսկյա իրերի վերամշակման և դրանցով արտաքին առևտրի աճը և ծառայությունների դինամիկան ( +4.4% տ/տ) — ֆինանսական գործունեության ծավալի աճով (+19.0% տ/տ)»,- նկարեց նա։
Ըստ Մանասերյանի՝ նույնիսկ արդյունաբերական աճի ավելի չափավոր տեմպերով Հայաստանը առաջատար է Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրների շարքում՝ ՀՆԱ-ի և արդյունաբերական արտադրության աճով։
Նրա խոսքով՝ տպավորիչ տնտեսական աճը մեծապես պայմանավորված է ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցությամբ, ինչի մասին վկայում է ԵԱԶԲ մակրոտնտեսական ակնարկը 2024 թվականի օգոստոսին։
«Այսպես, այս տարվա առաջին կիսամյակում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, Հայաստանում իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպերը կազմել են 10,4%, Բելառուսում` 5%, Ղազախստանում` 3,3%, Ղրղզստանում` 8,1%, Ռուսաստանում` 4, 7%, Տաջիկստան – 8,2%։ Միևնույն ժամանակ, իրական արդյունաբերական արտադրանքի աճի տեմպերը 2024 թվականի հունվար-հունիսին 2023 թվականի առաջին կիսամյակի համեմատ Հայաստանում կազմել են 18,2%, Բելառուսում` 7,1%, Ղազախստանում` 2,8%, Ղրղզստանում` 1%, Ռուսաստանում` 4,4%: , Տաջիկստան – 11,5%։ Միաժամանակ այս տարվա հունիսին նախորդ տարվա հունիսի համեմատ Հայաստանում գրանցվել է ամենացածր գնաճը՝ 0,8%։ Բելառուսում այս ցուցանիշը կազմել է 5,8%, Ղազախստանում՝ 8,4%, Ղրղզստանում՝ 4,5%, Ռուսաստանում՝ 8,6%, Տաջիկստանում՝ 3,5%։ Բացի այդ, Հայաստանում, 2024 թվականի օգոստոսի 1-ի դրությամբ, ԵԱՏՄ երկրներից վերաֆինանսավորման ամենացածր տոկոսադրույքը կազմում է 7,75% (Բելառուսում՝ 9,50%, Ղազախստանում՝ 14,25%, Ղրղզստանում՝ 9,00%, Ռուսաստանում՝ 18,00%, Տաջիկստանում՝ 9,25%)»,- նկատեց Մանասերյանը։
Նրա խոսքով՝ Հայաստանի արտաքին առևտրի ծավալները շարունակում են աճել. արտահանման առաքումներն աճել են 2,3 անգամ թանկարժեք մետաղների և ոսկու արտադրանքի արտադրության և արտահանման աճի ֆոնին։ Ապրանքների արտահանման կառուցվածքում 71%-ը զբաղեցնում են թանկարժեք քարերը և մետաղները (հունվար-հունիսին տարեկան կտրվածքով աճել է 8.1 անգամ), ինչը հանքային արտադրանքի մատակարարման հետ մեկտեղ ապահովել է արտահանման ողջ դրական դինամիկան։ Ներմուծումը հունվար-հունիսին տարեկան կտրվածքով աճել է 81.6%-ով և ապահովվել է նաև հիմնականում թանկարժեք քարերի և մետաղների ներմուծմամբ՝ վերամշակման և հետագա արտահանման նպատակով (տարեկան 9.4 անգամ): 2023 և 2022 թվականներին ներհոսքը կազմել է համապատասխանաբար 5,6 և 5,1 միլիարդ դոլար՝ 2018-2021 թվականների միջին տարեկան 1,9 միլիարդ դոլարի դիմաց։ Ներմուծման կառուցվածքում տրանսպորտային միջոցների և բազային մետաղների ներմուծման ծավալները հունվար-հունիս ամիսներին զգալիորեն նվազել են, իսկ դինամիկան մոտ է զրոյի։ Առանց թանկարժեք մետաղների առևտրի գործոնի, հունվար-հունիս ամիսներին ինչպես ներմուծման, այնպես էլ արտահանման դինամիկան բացասական է եղել։
Պատրաստի ապրանքների և ծառայությունների արտահանման աշխարհագրությունում գերակշռում են ԵԱՏՄ երկրները, որոնց ծավալներն ու տեսականին շարունակում են աճել։ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության տվյալներով՝ 2024 թվականի առաջին կիսամյակում Հայաստանից 10 հազար տոննայով ավելի միրգ և բանջարեղեն է արտահանվել 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Հունվար-հունիսին հանրապետությունից արտահանվել է շուրջ 62 հազար տոննա թարմ բանջարեղեն և միրգ։ Այս տարի արդեն արտահանվել է 20 հազար տոննա ծիրան, ինչը հազար տոննայով ավելի է 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Արձանագրվել է նաև խնձորի արտահանման զգալի աճ՝ 11,5 հազար տոննա 3,8 հազար տոննայի դիմաց։ Միաժամանակ լոլիկի արտահանումը 14 հազար տոննայից նվազել է 6,1 հազար տոննայի։ Սա բացատրվում է նրանով, որ ջերմոցային տնտեսությունները հարմարվում են շուկայի պահանջներին (օրինակ՝ վարունգի արտահանման ծավալները հասել են 4,7 հազար տոննայի՝ մեկ տարի առաջվա 400 տոննայի դիմաց)։ Ծաղիկների արտահանումը մի քանի անգամ ավելացել է. որոշ ջերմոցային տնտեսություններ վերափոխվում են՝ պտղաբուծական տնտեսությունը փոխելով ծաղկաբուծության և հակառակը։
Մանասերյանը ընդգծեց, որ Հայաստանի տնտեսական աճին էապես նպաստում են նաև ԵԱՏՄ ֆինանսական կառույցները։ Օրինակ, ըստ Կայունացման և զարգացման Եվրասիական հիմնադրամի (EFSD), 2024 թվականի առաջին կիսամյակում հաստատված սուվերեն ֆինանսավորման ծավալը միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից և զարգացման գործակալություններից Եվրասիական տարածաշրջանում` Ադրբեջանում, Հայաստանում, Բելառուսում, Վրաստանում, Ղազախստանում, Ղրղզստանում, Մոնղոլիայում, Ռուսաստանում, Տաջիկստանում, Թուրքմենստանում և Ուզբեկստանում կազմել են 2,3 մլրդ դոլար։ Ընդ որում, դրանցում գերակշռում են տրանսպորտի և պետական կառավարման ոլորտների նախագծերը։ Հայաստանում արձանագրվել է շուրջ 26 գործարք, որոնք ապահովել են 527 մլն դոլարի սուվերեն ֆինանսավորման ծավալ։ Հայաստանի համար այս տարվա համար հաստատված ֆինանսավորման ծավալը 178,1 մլն դոլարով գերազանցել է 2023թ․ ծավալը, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը (ՎԶԵԲ) տրամադրել է 251,4 միլիոն դոլար, Համաշխարհային բանկը (ՀԲ) հատկացրել է 140 միլիոն դոլար, իսկ EFSD-ն հաստատել է 100 միլիոն դոլար։ Դրանցում գերակշռում են տրանսպորտի և պետական կառավարման ոլորտում նախագծերը։ EFSD ֆինանսավորումը նախատեսվում է ուղղել 2024 թվականի բյուջեին աջակցելուն և Հայաստանի տնտեսական աճի ներուժի բարձրացմանը, աշխատաշուկայի արդյունավետության բարձրացմանը և կայուն զարգացմանն ուղղված միջոցառումների իրականացմանը։ Բացի այդ, Ասիական զարգացման բանկը (ԱԶԲ), Սիսիան-Քաջարան ճանապարհի հյուսիսային հատվածի ֆինանսավորման ծրագրի նախապատրաստման աշխատանքների մեկնարկի շրջանակում, հաստատել է մեր երկրին տեխնիկական աջակցության ծրագիրը։ Առաջարկվող նախագիծը կոչված է վերացնելու տրանսպորտի և նյութատեխնիկական ապահովման անարդյունավետությունը, մեղմելու առաջացող տարածաշրջանային սոցիալ-տնտեսական անհավասարությունները, ինչպես նաև ապահովելու ճանապարհային անվտանգությունը: Նաև տարվա առաջին կիսամյակում մշակվել է ԱԶԲ-ի Հայաստանի հետ 2024-2028 թվականների գործընկերության ռազմավարության նախագիծը, որտեղ հիմնական առաջնահերթությունները ներառում են՝ մրցունակությամբ խթանված կայուն աճ, ավելի ուժեղ մասնավոր հատված և մարդկային կապիտալի զարգացում:
Ըստ փորձագետի՝ Հայաստանի տնտեսական աճը 2024 թվականի պետբյուջեում նախատեսված է 7 տոկոս։ ՀՀ կենտրոնական բանկն ակնկալում է, որ 2024 թվականին երկրի տնտեսական աճը կլինի 6,1-6,8 տոկոսի սահմաններում։
ԵԱԶԲ-ն Հայաստանի ՀՆԱ-ի աճը կանխատեսում է 2024 թվականին 7,5%, իսկ 2025 թվականին՝ 4,2%։ Համաշխարհային բանկն ակնկալում է, որ 2024 թվականին Հայաստանի տնտեսությունը կաճի 5,5 տոկոսով, իսկ 2025 թվականին՝ 4,9 տոկոսով։ ԱՄՀ-ն 2024 թվականին Հայաստանի տնտեսության համար կանխատեսում է 6 տոկոս աճ, ՎԶԵԲ-ը 2024 թվականին Հայաստանում կանխատեսում է 6,2 տոկոս տնտեսական աճ, իսկ 2025 թվականին՝ 4,8 տոկոս։ ԱԶԲ-ի կանխատեսումները 2024 թվականի համար 5,7 տոկոս են, իսկ 2025 թվականի համար՝ 6 տոկոս: Fitch Ratings գործակալության կանխատեսման համաձայն՝ 2024 թվականին Հայաստանի տնտեսության աճը կկազմի 6%, իսկ 2025 թվականին՝ 4,9%։ S&P-ն 2024 թվականին Հայաստանի տնտեսության համար կանխատեսում է 6,2 տոկոս աճ, իսկ ՄԱԿ-ն ակնկալում է, որ 2024 թվականին Հայաստանի տնտեսությունը կաճի 5,2 տոկոսով, իսկ 2025 թվականին՝ 4,8 տոկոսով։
2024 թվականի պետական բյուջեում գնաճը սահմանվել է 4% (±1,5%)։ Ըստ Կենտրոնական բանկի այս տարվա երկրորդ եռամսյակի դրամավարկային քաղաքականության հաշվետվության՝ 2024 թվականի վերջի դրությամբ Հայաստանում գնաճը ակնկալվում է 0,9-1,3 տոկոսի սահմաններում, 2025 թվականի համար կանխատեսվում է 3,8 — 3,2 տոկոս, 2026թ․ – 3.7 — 4%.
ՀՀ Կենտրոնական բանկը հուլիսի 30-ին 10-րդ անգամ անընդմեջ նախորդ տարվա հունիսից և 5-րդ անգամ այս տարվա սկզբից իջեցրեց վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 0,25 տոկոսային կետով՝ սահմանելով այն 7,75%։ Այս տարի ակնկալվում է, որ ՀՀ Կենտրոնական բանկը ևս մեկ քայլ կկատարի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը մինչև 7,5% իջեցնելու համար գների թույլ դինամիկայի պայմաններում։ ԵԱԶԲ-ն կանխատեսում է, որ այս տարի Հայաստանում գնաճը ցածր կլինի ՀՀ կենտրոնական բանկի նպատակային միջակայքից (4+1,5):
Համաշխարհային բանկն ակնկալում է, որ 2024 թվականին Հայաստանում գնաճը կկազմի 3 տոկոս, 2025 թվականին՝ 3,5 տոկոս, իսկ 2026 թվականին՝ 4 տոկոս։ ԱՄՀ-ն կանխատեսում է, որ 2024 թվականին Հայաստանում գները կաճեն 3,1 տոկոսով, իսկ 2025 թվականին՝ 3,7 տոկոսով։ Ըստ ԱԶԲ-ի կանխատեսումների՝ 2024 թվականին գնաճը Հայաստանում կկազմի 3%, իսկ 2025 թվականին դրամավարկային քաղաքականության մեղմացման համատեքստում այն կարագանա մինչև 3,5%։ Այս տարվա արդյունքներով ԵԶԲ-ն ակնկալում է, որ Հայաստանում գնաճը կլինի 1,5% մակարդակում։
«Տարեվերջին մենք կանխատեսում ենք տնտեսական աճ 8,5% և ավելի, չնայած այն հանգամանքին, որ արդյունաբերական ոլորտների մեծ մասում արտադրության աճը դանդաղել է 2022-2023 թվականների բարձր մակարդակներից հետո, և վերաարտահանումը բնականաբար նույնպես կնվազի մինչև 2024 թ. տարվա վերջը։ Մասնավորապես, աճին կնպաստեն շինարարության աճի բարձր տեմպերը (+15,7% տարեկան հունվար-հունիսին), ինչպես նաև մասնավոր տրանսֆերտների մեծ հոսքը, որը միայն առաջին կիսամյակում կազմել է 2,5 մլրդ դոլար և արհեստականորեն կավելացնի բնակչության գնողունակությունը, դրա արդյունքում՝ ապրանքների և ծառայությունների սպառումը, հետևաբար դրականորեն կազդի տնտեսական աճի ավելացման վրա։. Ինչ վերաբերում է Հայաստանից կապիտալի արտահոսքին, ապա այն կրճատվել է գրեթե 5%-ով և կազմել 1,9 մլրդ դոլար, ինչպես նաև սեզոնային գործոններ, ինչպիսիք են զբոսաշրջիկների հոսքի աճը և գյուղատնտեսության զարգացման համար բարենպաստ պայմանները, որոնք կարող են դուրս բերել տնտեսությունը անկումային միջավայրից և զգալիորեն կնպաստեն տնտեսական աշխուժացմանը»,- եզրափակեց փորձագետը։